امروزه گزارش‌هایی از اجرای بی‌سر و صدای طرح اینترنت طبقاتی به گوش میرسد. پس از اساتید دانشگاه، اعضای اتحادیه فناوران رایانه تهران و برنامه نویسان گروه‌های دیگری هستند که از اینترنت بدون فیلتر برخوردار خواهند شد. همین امر گمانه‌زنی درباره پیاده‌سازی دسترسی طبقاتی به اینترنت و نگرانی‌های پس از آن را بیش از پیش تقویت کرده است. این اخبار موجب شده است تا به طور دقیقی به موضوع اینترنت طبقاتی و نتایج آن بپردازیم. در ادامه با هایپرسل همراه باشید.
تعریف اینترنت طبقاتی
به طور کلی می‌توان گفت در اینترنت طبقاتی افراد مختلف به بخشهای خاصی از این شبکه بین المللی دسترسی دارند و از دسترسی به بخشهای دیگر محروم خواهند بود. برای درک بهتر این موضوع میتوانیم به مثالهایی بپردازیم، به عنوان مثال اساتید دانشگاه میتوانند از پلتفرم یوتیوب بدون هیچ محدودیتی استفاده کنند اما این پلتفرم برای سایر کاربران فیلتر خواهد بود. در واقع با اجرایی شدن اینترنت طبقاتی دانشجویان و دانشآموزان به یک بخش از اینترنت دسترسی خواهند داشت و کسبوکارها نیز دسترسی بیشتری دارند. همچنین بخشهای بیشتری از اینترنت برای مدیران و مسئولان فیلتر نخواهد بود.
ماجرای اینترنت طبقاتی از کجا شروع شد؟
بحث فیلترشکن‌های قانونی از سال ۱۳۹۱ تاکنون در اختیار برخی نهادها و سازمان‌ها قرار می‌گرفت، همواره در مقاطع زمانی مختلف از طرف مسئولان مطرح و مورد بررسی بوده است. با این وجود، در سال‌های اخیر به دلیل فراگیر شدن ابزارهای دور زدن فیلترینگ و وضعیت اینترنت کشور، مسئولان دیدگاه سختگیرانه‌تری نسبت به اجرای اینترنت طبقاتی دارند. آذری جهرمی، که وزیر ارتباطات دولت دوازدهم در سال ۱۳۹۸ بوده است، گفته بود «بدون ساماندهی نمی‌شود موضوع فیلترشکن‌ها را بررسی کرد. نمی‌شود سطح دسترسی برای پزشک، برای استاد دانشگاه یا برای خبرنگار با یک کودک هشت، نه ساله برابر باشد.» با این اظهارات به نظر می‌رسید که خواستار اجرای فیلترینگ غیرهمسان است. با این حال در فروردین سال ۱۴۰۰ خبری منتشر شد مبنی بر اینکه پلتفرم یوتیوب قرار است برای برخی افراد مانند دانشجویان و خبرنگاران رفع فیلتر شود.
اینترنت طیقاتی موضوع جدید نیست!
در آن زمان محمدجعفر منتظری، دادستان کل کشور این خبر را تایید کرد و گفت که رفع فیلتر برای دستگاه‌ها را در کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه به تصویب رسیده است. در بهمن همان سال ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر شورای عالی فضای مجازی درباره شرایط دریافت وی‌پی‌ان‌های قانونی گفته بود :«سازمان‌های خاصی از جمله سازمان‌های دولتی، بانک‌ها و سفارتخانه‌ها با توجه به فعالیتشان و نیاز به امنیت لازم است که از وی‌پی‌ان استفاده کنند.»بنابراین به نظر میرسد که موضوع وی‌پی‌ان قانونی و اینترنت طبقاتی موضوع جدیدی نیست، با این حال امروزه به نظر میرسد وارد فاز جدی‌تری شده است. هرچند جزئیات این طرح هنوز کاملا مشخص نیست و اینکه کدام گروه‌های خاص قادر به استفاده از محتوای اینترنت بدون پالایش هستند و یا کدام سایت‌ها برای این گروه‌ها رفع فیلتر میشود.
آیا اینترنت طبقاتی همان طرح صیانت است؟
اجرایی شدن اینترنت طبقاتی در واقع شروع چراغ خاموش طرح صیانت است. طرحی که به دلیل مخالفت‌های فراوان از دستور کار مجلس شورای اسلامی خارج شد. با این حال با توجه به شرایط فعلی و ایجاد محدودیت‌های متنوع در اینترنت به نظر میرسد که طرح صیانت در نهایت اجرایی خواهد شد. در واقع می‌توان گفت که طرح صیانت قرار است نوعی اینترنت طبقاتی را ارائه دهد تا برخی سایت‌ها و پلتفرمها برای برخی کاربران قابل دسترسی نباشند. در میان این دست به دست شدن‌های طرح صیانت در مجلس، عیسی زارع پور در یک برنامه تلویزیونی به طور رسمی اعلام کرد که به زودی با هماهنگی دستگاه‌های مختلف، برخی از پلتفرم‌های محدود شده برای برخی افراد خاص باز خواهد شد.
داستان دسترسی فریلنسرها به اینترنت طبقاتی
در پی اعتراضات سراسری در کشور از شهریور ماه سال 1401 محدودیت شدید اینترنتی نیز وضع شده است که کسب و کارهای بسیاری از مشاغل را با مشکلات عمده روبرو کرده است. در همین زمینه ظاهراً مجوزهایی از سوی برخی اتحادیه‌ها برای رفع این محدودیت‌ها دریافت شده که به اعضای آن‌ها اجازه می‌دهد با احراز هویت و دریافت آی پی ثابت بتوانند از اینترنت بدون محدودیت استفاده کنند. علاوه بر این موضوع از اوایل آذرماه کارگروه اقتصاد دیجیتال آیین‌نامه‌ای را با عنوان حمایت از فریلنسرها به تصویب رساندند که در آن رد پای اینترنت طبقاتی مشاهده میشود. بر این اساس طرح اینترنت طبقاتی قرار است با دسترسی فریلنسرها به اینترنت بدون فیلتر گسترده‌تر شود.
مفاد این طرح به بحث سطح دسترسی اینترنت برای فریلنسرها اشاره دارد. در طرح اشاره شده وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات مکلف شده است تا دسترسی طبقه‌بندی شده به اینترنت را برای فریلنسرها ایجاد کند. طبق این ماده، وزارت ارتباطات باید زیرساخت‌های دسترسی به اینترنت پایدار و پر سرعت را برای فریلنسرهای اعتبارسنجی شده فراهم کند. به همین دلیل وبسایتی برای شناسایی این افراد ایجاد خواهد شد تا همه در آن ثبت نام کنند.
اینترنت طبقاتی واقعا اجرا شده است؟
در رابطه با اینکه آیا اینترنت طبقاتی واقعا اجرا شده است یا خیر گمانه‌زنی‌های بسیاری وجود دارد. صادق عباسی شاهکو، معاون وزیر ارتباطات و رئیس سابق سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی درباره این موضوع به خبرنگار خراسان گفته است : «من باید اصل این آیین نامه را ببینم تا اظهار نظر دقیق‌تری درباره یکی از بندهای آن داشته باشم.» شاهکو در پاسخ به این سوال که آیا در کشور سطح‌های مختلف دسترسی به اینترنت در ایران وجود دارد یا خیر می‌گوید: «بالاخره در اپلیکیشن‌ها یا دامنه‌های مدیریت معمولا دسترسی‌ها را با متناسب با مسئولیت هرکسی تعیین می‌کنیم؛ بنابراین، این که یک سری افراد به اینترنت دسترسی بیشتری داشته باشند صحت دارد اما به صورت عمومی و برای همه کاربران نمی‌توانم اظهار نظر کنم؛ چون تخصصی در این موضوع ندارم اما سامانه‌های اداری و مدیریتی کاملا متناسب با اختیارات هرکسی سطح دسترسی‌های مختلفی تعریف می‌کنند.»
او همچنین در پاسخ به این سوال که برای اقشار مختلف جامعه سطح دسترسی مختلفی داریم یا خیر گفت: «تا به حال چنین چیزی نداشتم و لازم است که باز هم آیین‌نامه حمایت از فریلنسرها را بخوانم تا اظهارنظر دقیق‌تری درباره این موضوع داشته باشم.» همچنین، سهیل یحیی زاده، عضو کمیسیون تخصصی فنی اقتصادی تنظیم مقررات درباره این مسئله گفت: «تا حالا چیزی درباره تفاوت سطح دسترسی افراد نشنیده‌ام اما اینکه اطلاع ندارم به معنای تکذیب این موضوع نیست و باید درباره آن مطالعه کنم.» در نهایت می‌توان گفت که اظهارات قطعی در رابطه با اجرایی شدن این طرح وجود ندارد.
چرا اینترنت طبقاتی نگران کننده است؟
یکی از اساسی‌ترین مسئله‌ها در ارائه اینترنت طبقاتی علاوه بر بخش‌بندی و تبعیض در جامعه به نحوه احراز هویت و محفوظ ماندن هویت کاربران نیز باز می‌گردد. هنوز تعریف کاربران بخشهای مختلف دقیقاً معلوم نیست و معیار شناسایی آن‌ها در سطح‌های مختلف نیز مبهم است. با این حال اظهار نظر رسمی مسئولان حاکی از تایید اینترنت طبقاتی برای کاربران است و گمانه‌ها درباره ارائه اینترنت طبقاتی را به واقعیت بدل کرده است.